መጅልስ አምን ወለዛልም ቀራራቱ ድድ ኤረትርየ

(5ይ ክፈል)

እብ ዶ/ር አሕመድ ሐሰን ድሕሊ

በሊስ እግል ዛልም ሸክዋት ምጅልስ አምን

ቀዳማይ፦ ምጅልስ አምን “ኤረትርየ፡ ሰላም ወዕሪት ሶማል እግል ዐንቀፎት ናይ መንጠቀት መስኩበት እግል ሐምረጎት እግል ሙሰልሒን መትቃውመት ሐሽመት ስያስያይ፡ ማልያይ ወሎጂስቲክያይ ሰዳይት ተሀይብ ህሌት” እት ልብል ሻኪ ዐለ። ምናተ ለአማን፦ 1. ኤረትርየ እግለ ተሐደደው ሙሰልሒን መትቃውመት ለሀበዩ ናይ ስያሰት ሰዳይት ይዐለት። ደአም ስያሰት ኤረትርየ እግል ክሎም ሶማልዪን ዲብ ዎሮ ወጠኒያይ በርናምጅ እንዴ አትዋፈቀት፡ እግለ ደውለት ምነ እግል ሀለዮተ ዲብ ስያስያይት ከሪጠት ለለአፈርህ ቄትላይ መሻክል እግል አፍገሮት፡ እግል ክሎም ወጠንዪን ሶማልዪን ቅዋት ክምሰልሁመ እግል ዳርሳም አቅሳም ወወካይል መደኒያይ መጅተመዕ ቱ ትሰዴ ለዐለት። ዲብ ዮም 6 ሰብተምበር 2007 ለገብአ ክሎም ስያስዪን ቅዋት ሶማል ለሻረከው እቱ ሙእተመር አስመረ ህዬ፡ ናይ እለ መሰል ቱ ለዐለ። እሊ ህዬ ኤረትርየ ሸክወት ሰበት መጽአት፡ ህለ ለትብሉ እንዴ ኢገብእ፡ ሕሽመት ለለሀይበ ሰበት ዐለ፡ እግል ክሎም ሶማልዪን ዲብ ሐቴ ጢሾ ናይ አምጸኦት ጸገመ አተላሌቱ። ሰበቡ ናይ ስያሰት ወቃኑን ሕቁቀ ሰበት ዐለ፡ እግለ እብ ዋይዲባት አባያም ልትዐዘብ ለዐለ ሑ ሸዐብ ሶማል ምን መሻክሉ እግል ልትባለሕ ስድየቱ ታሪካይ ዋጅበ ሰበት ዐላ ቱ። ኤረትርየ ምነ መትጻብአት ውሕደት ወስያሰት ሶማል እግል አፍረሶት ምረሐር ሕጌ እንዴ

ገብአው ወድዉ ለዐለው ከይነት እብ ለትፈንተ፡ ዲብ ቀድየት ሶማል ዋዴሕ ወእዉጅ ስያስያይ መብደእ ሰበት ዐለ፡ ምን ናይ ሔምየት ሕሜት ለትፈርህ እቱ አስባብ ይዐለ። ሰበት እሊ እብለ ገበይ እለ እግል ልቅረብ ለቡ መላሐዛት፡

1.1 “ሐረከት አልሸባብ አልሙጃህዲን” ዲብ ሙእተመር አስመረ ኢሻረከት ሌጠ እንዴ ኢትገብእ፡ ዲብ ዮም 7 ሰብተምበር 2007 ዲበ አፍገረዩ ሸሬሕ፡ “እግል ሰልፍ ኢነት ዲብ አስመረ ‘ወጠኒያይ ውሕደት እግል አከዶት መትቃውመት ቅዋት ሶማል’ ዲብ ሐንቴሀ ልብል አርእስ ሕር ላቶም ሶማልዪን ጀሃት እብ ሕበር ሙእተመር ወዱ ህለው። እግል እሊ ሐሽምት እሊ እድንያይ መጅተመዕ ዲብ ልርኤ ዲብ ዎሮ ንዛም እግል ከምከሞቶም ገብእ ለህለ ጀርቤ ሐዲስ እትገብእ፡ እሊ ሙእተመር እሊ እብ ኑዕየት ወጽበጥ ምን ከጥ እስላምያይ ሙእተመራት ለሬመ ሰበት ገብአ፡ ምነ ሶማልዪን እግል አትዓረዮት ምነ ዲበ ሐልፈ ወክድ ለገብአ ሙእተመራት ለትፈንተ ኢኮን። እሊ ለገብአ ዲብ እስላምያይ ወራታት መብቅያይ እት ረአስ ግብአቱ፡ ሕኩመት እስላምየት 5ይ ክፈል እግል ኢትትአሰስ ለትዳለ ሸረክ ቱ። ስርጉል ዐስከርያይ ጀብሀት እግል አፍሸሎት ልትደገም ለሀላቱ ህዬ” ዲብ ልብል ሸርሐ።

1.2 ዲብ ዮም 20 ኖቨምበር 2009 ጀሪደት “ አፍሪከ ኮንፊደንሻል” ፡ “አልሸባብ እግል ኤረትርየ ሀደፍ ወዱ” ዲብ ሐንቴለ ልብል አርእስ እግል ሸሬሕ በዐል ንሳል ሐረከት ስልጣን መሐመድ ዐለእ መሐመድ አሳስ እንዴ ወደ፡ ኤረትርየ ሐቴ ምነ ሀደፍ ሐረከት አልሸባብ ጋብኣት ለህለየ ድወል ተ” እት ልብል ሸርሐ።

2. ኤረትርየ እግል ተናዚም ሶማል እግል ተሀበ ለትቀድር ዝያደት ሰላዲ ህሌት ገብእ? ወለ ኤረትርየ እግለ ሐዜቱ ዲበ ትፈንተ ወቅት እግል ተሀቡ ለትቀድር ለልትከዔ ማል በ እምቤ ምንገብእ፡ እግልሚቱ ምጅልስ አምን እብ ሰበትለ አስክ ኤረትርየ ለወጀሀዩ ሸክዋት ሳብት ደሊል እግል ለአቅርብ ለኢቀድረ? ዲብ እለ ለትበሀለ ሰኣል በገ፡ “ምጅልስ አምን እግል ሐቴ ዕዱ መነዘመት ምጅልስ ቅራን ላተ እብ ሚሳቀ ለትትአዘዝ ደውለት ከፎ እንዴ ወዳቱ እምበል ደሊል ሳብት መብቅያይ ሸክዋት ለአቀርብ እተ ወለኢተአከደት ሸክወት እንዴ ጸብጠ ዛልም መኔዕ ለቀርር እተ” ለልብል ቱ።

3. ምጅልስ አምን፡ “ኤረትርየ እግል ሙሰልሒን ሐሽመት ሶማል ሎጂስትክያይት ሰዳይት ሀበት” መ ቤለ። ምናተ እግል ሸክዋቱ ለለአክድ እስባት እግል ለአቅርብ ኢቀድረ። ሰበቡ፡ ለዲብ ፍክሩ ኖሱ ለረስመዩ እኩይ አፍካር ኢገብአ ምንገብእ ደሊል ሳብት ለልትበሀል ይዐለ እሉ። እግል ለዐሌ እሉመ ኢቀድር።

4. ምጅልስ አምን እብ ከአፎቱ እምበለ ለገብአ ልግበእ በሐስ “ሙሰልሒን መትቃውመት ሶማል እግል ሰላም ወዕሪት ሶማል መስኩበት መንጠቀት ለለዐንቅፍ

ጋብእ ህለ” ለቤለ? ሓለት ሶማል እግል ኖሰ ምን ቅያስ ወለዐል ለተሐባለከት ተ። እግል ቴለል ወአሕዳስ ሶማል ታቤዕ ዲብ ህለ ክምሰለ ልትፈሀሞ ንዛም ጀነራል መሐመድ ስያድ ባሬ ዲብ ሰነት 1991 ክምሰል ወድቀ፡ ሶማል አስክ ለትመክረሀ ቴለል ተ ለትካሬት። ናይለ ወክድ ለሀይ እዳራት አሜሪከ ህዬ እግለ ዋድቅ ቴለል ሶማል እንዴ አንተሀዘ እግል መናቢት ሐርብ እግል ልስደውቶም ለትሳሰዐው። ናይለ ወክድ ለሀይ አቶብየ እብ ጀሀተ እግል ሶማል ዲብ “ላንድታት” እንዴ ካፈለ ፈንጠሮት አግደ ሀደፈ ወዴተ። ናይ እሊ ቴለል እሊ ተፋሲል፡ ዲበ ተሌ ወክድ እግል ንወድሑቱ። ሰበት እሊ ዲበ ወክድ ለሀይ ቴለል ሶማል ክምሰል እሊ ለትበሀለ ሐቆመ ገብአ፡ እብ ከአፎቱ ምጅልስ አምን እግለ ትሐደደ ሐሽምት ለትሸኬ? ለአግደ ለአትፈክር ህዬ፡ ምጅልስ አምን እንዴ ኢከጅል “ሙሰልሒን መትቃውመት ሶማል እግል መስኩበት መንጠቀት ቀር አፍሪቀ መታክል ጋብኣም ህለው” ብሂሉ ቱ። እግለ ነአሸት ገሌ ክፋል ሶማል እግል ጽብጠት መቅደረት ለሐግለ ሐሽም፡ ከአፎ እንዴ ቤላቱ አስሐበበ እግል ቀር አፍሪቀ እብ ግዲዱ እግል ለዐንቅፍ ለቀድር? ምጅልስ አምን ክምሰለ ምን ናይ አማን ሐቃይቅ እንዴ ፈግረ፡ እግለ እዳረት አሜሪከ ወኬድመተ እግል ልቀሱቡ ለትበገሰ አፍካር እት ፍዕል እግል አውዐሎት ሰበት ትበገሰ ሌጣ ቱ ለዐለ።

ካልኣይ፦ ምጅልስ አምን፡ “ኤረትርየ እግለ ሼክ ሸሪፍ ሼክ አሕመድ ርኢስ መትዐደዪት ፈደራልየት ሕኩመት ሶማል እግል ልግበእ ለሐረ፡ ዲብ ዮም 9 ጁን 2009 ለትፈረመት እትፋቅየት ጅቡቲ ረፍደቱ” ቤለ። ክምሰልሁ ለቤለ ህዬ፡ እግለ ወኪል ኤረትርየ ዲብ መነዘመት ምጅልስ ቅራን ዲብ ዮም 19 ማዮ 2009 አስክ ርኢስ ምጅልስ አምን ለአቅረበየ ልእከት አሳስ እንዴ ወዳ ቱ።

1. ኤረትርየ ክምሰል ክለን ድወል ዐለም እግለ ተአምን እቡ እግል ተአይድ ወእግለ ኢተአምን እቡ ህዬ እዕትራፍ እግል ትክለእ ስያደት ሐቅ በ። ሰበት እሊ እተ ወክድ ለሀይ ልግበእ ወአዜ፡ እግል ሕኩመት ርኢስ ሼክ ሸሪፍ ልግበእ ወብዕድ ክፋል፡ እምበል ንየተ እግል ተኣምር ለትትሐሰር እቡ አስባብ አለቡ። እሊ ህዬ ሽእ ጀዲድ ኢኮን። ሰበቡ ኤረትርየ እግለ ቀደሙ ለዐለ እብ ዐብደለ ዩስፍ ለልትመረሕ መትዐደዪት ፈደራልየት ሕኩመት ሶማልመ ተአምሩ ይዐለት። እግል ሐቴ ሕኩመት አው ደውለት ይኣመሮት ህዬ፡ ክምሰል ሚሳቅ መነዘመት ምጅልስ ቅራን አው እድንያይ ቀዋኒን ኪደት ለልትዐለብ ኢኮን። ክምሰልሁመ ዝንብ አው ጀሪመት ኢኮን። ዲብ ዐለም ክምሰል እሊ ላቱ ቴለል ብዙሕ ቱ። ሰሮም እግል ገሌ ድወል ለዕተርፎ እበን ዲብ ህለው፡ ብዕዳት ህዬ ኢለዕተርፎ እቦም። እግል መሰል ክምሰል እስራኤል፡ ኮሶቮ ኣብኻዝየ፡ ግብለት ኤስቶንየ ወለመስል እግል ንስሜ እንቀድር። ሰበት እሊ፡ ኤረትርየ ለትፈንቴት ኢኮን። ሰበት እሊ፡ ዲበ መደት ለሀ ኤረትርየ እግል ምጅልስ አምን ለቀደመቱ ሰኣል፡ “እግልሚቱ ኤረትርየ

ሰልጠት ርኢስ ሼክ ሸሪፍ ሰበት ይኣመረት እግል ትጃዝየ ተሐዜ። እግል ብዕዳት ገዳይም ወሐዳይስ እዕትራፍ ለኢረክበየ ድወል ህዬ ዕንታትከ እንዴ አቀመጭከ ተሐልፈን?” ለልብልቱ ለዐለ። እሊ ምንማቱ ምጅልስ አምን ሰበት ትሸለለ፡ በሊስ እግል ልርከብ እቱ መቅደረት ይዐለት እሉ። ገሌ ጀሃት እግል እሊ ቴለል እሊ ለለርኤ ናይለ ምጅልስ አምን ሽሙም እቱ ለህለ ደብል መቀየሲታቱ ስያሰቱ ክምተ ፍህማሙ ዐለው። እሊ ህዬ አዜ ለመጽአ ዐገል ኢኮን። ምስል ተውሊደት መጅልስ አምን፡ ሐቆ ካልኣይ ሐርብ እዲነ ለትወለደ አማንቱ። እብለ ገበይ እለ እንርእየ ዲብ ህሌነ፡ ፍንጌ ናይለ እስትራተጂካይ፡ ስያስያይ፡ እቅትሳድያይ መሳልሐን ዱቅሪ ልግበእ ወእብ ወለት ገበይ ልተምተም እት ህለ፡ ናይ ቪቶ ሐቅ ለልትነፈዐ ሐምስ ዳይማት አንፋር ምጅልስ አምን (አሜሪከ፡ ሩስየ፡ ብሪጣየ፡ ፈረንሰ ወቻይነ) ፍንጌሀን እትፋቅየት ህሌት። እሊ ህተን ሌጠ ለመልካሁ ናይ ቪቶ ሐቅ እሊ፡ “ውዴ እግልዬ እግል እውዴ እግልከ” ሰበት ገብአ፡ ለድድ ኤረትርየ ለነስአ ቀራር ምጅስል አምን እት ፍንጌሀ እብ ዐውል ሚሳቅ መነዘመት ምጅልስ ቅራን መባድእ ምጅስ አምን ወእድንያይ ቃኑን ቤዕ ወሽረ እግል ሊደየ ግረ ለኢልትዋለበ ድወል እለን፡ እብ ውዴ እግልዬ እግል እውዴ እግልከ ለትነሰአት ምስዳር ክምቱ ሸክ አለቡ። አዜ ሕነ ቀድየት ሐዳስ እንዴ ታየንነ ለንትናወሉ አለብነ። ምናተ አሽየእ እበ ራቴዕ አግቡዩ ወሸክሉ እግል ወደሖት ሌጣ ቱ።

2. ለሕኩመት ርኢስ ሼክ ሸሪፍ እንዴ ጸብጠ ለፈግረ ሙእተመር ጅቡቲ ሚ ክምሰል መስል ረኤናሁ ምንገብእ፡ አክል ሕድ እብ ቅያስ ወእስትራተጅየት አሜሪከ ስያሰት ናይለ ወክድ ለሀይ አቶብየ ዲብ መንጠቀትነ ወሶማል ለትዳላ ቱ። ሰበት እሊ እግል ገሌ ጀሃት አትዓበው ወእግል ገሌ ሐቆመ ሀመሸው፡ ክምሰልሁ ህዬ እግል ገሌ ሸዋሬዕ መቃዲሾ ሌጠ ለራቅብ እብ “እብ ሔፍዛይ ሰላም እተሓድ አሪቀ (African Union Peace Keeping Operation)” ለትሰመ ናይ ካርጅ ቅዋት ለልትዐቀብ ዲብ እንቱ፡ “ሕኩመት ተ!” እንዴ ቤለው ምን ቀስቦ፡ ለለትዐጅብ ኢኮን። አክል ሕድ እግል መትሃጋይ፡ ዲብለ ሙእተመር ለሀይ ሻረኮት፡ እግል ዕምር መሻክል ሶማል አትራያም ሌጣ ቱ ለዐለ። ሕኩመት ኤረትርየ ህዬ ምን እሊ ፈሀም እሊ እንዴ ትበገሰት ተ መባጥረ እብ ዋዴሕ ለአብረሀ። ኤረትርየ፡ ዲብ ካርጅ እንዴ ገብአከ - ዲብ ዮም 10 ኦክቶበር 2004 ዲብ ናይሮቢ እብ ዐብደለ ዩስፍ ለልትመረሕ፡ ዲብ ዮም 30 ጃንዋሪ 2009 ህዬ ዲብ ጅቡቲ እብ ሼክ ሸሪፍ ለልትመረሕ - “ሕኩመት ሶማል” መትቃዋም ሸዐብ ሶማል እግል ልትከበቱ እብ ሒለት ቀሰቦት፡ መብቅያይ ደረር ለቡ፡ ዐስከርያይ ደግሽ ለከልቅ ጊጉይ ምስዳር ዲኢኮን፡ ሐል ለለአመጽእ ክምሰል ኢኮን እት ዶሉ ሕብርት ዐለት። ረታዐት መባጥር ኤረትርየ ህዬ ለሐሬ አተላለ አሕዳስ እኩዱ ህለ። ሐል ሶማል ዲብ ዋሽንግቶን፡ አዲስአበበ፡ ናይሮቢ፡ ጅቡቲ ወአስመረ ወብዕዳት ናይ ካርጅ ዓሲማት መዳይን እንዴ ኢገብእ፡ ዲብ መቃዲሾቱ ለዐለ። ሐል መሳይብ ሶማል

ዲብ እዴ ሶማልዪን ዲኢኮን ዲብ እዴ ብዕዳም ኢኮን። ዶር ሰላም ወመስኩበት ውሕደተ ለአክደት ሶማል ለለሐዙ ፈተች ወሐው ህዬ፡ እግል ሶማልዪን ወመሻክሎም እግል ልፍተሖ ስድየት ዲኢኮን፡ ዲብ አካኖም እንዴ ገብአከ ወእግሎም እንዴ በደልከ አከይ መቅረሖም እግል ተአስክብ እሎም ኢኮን። ሰበት እሊ ፍንጌ ውሕደት ወስያደት ሶማል፡ ክምሰልሁመ ናይ ክሎም ሶማልዪን ሕርያን ለተሐሽም ኤረትርየ ወለ ዲብ ሐንቴ ዕዛል አሜሪከ እንዴ ገብአየ፡ እግል ጂኦ ስትራተጅየት ወናይ እቅትሳድ መሳልሐን እት ልብለ፡ ምን ናይ ኖሰን አፍካር እንዴ ትበገሰየ ኬድመት ዋሽንግቶን ላተን ናይ እድንያ ወመንጠቀት ጀሃት ለዐለት አግደ ፍንቲት ህዬ፡ እሊ ቱ ለዐለ።